Een ‘andere’ kijk op katame-no-kata

Blog van Sebastiaan Fransen 5e dan judo
https://www.spfransen.nl/een-andere-kijk-op-katame-no-kata/

Sinds twee jaar train ik met veel plezier Braziliaans jiujitsu. Het is uitdagend en doe ik nieuwe inzichten op. Een handige hulpmiddel hierbij is Mastering the 21 Immutable Principles of Brazilian Jiu-Jitsu geschreven door Paulo Guillobel. Het boek presenteert interessante ‘principes’, ook toepasbaar op het katame-no-kata.

Het is complex het universum te begrijpen als je slechts een planeet bestudeerd.

Miyamoto Musashi

Een van de principes is “The 7 P’s of Guard Passing”. Ik heb deze theorie losgelaten op het katame-no-kata, dit levert interessante inzichten op. Het kan judoka helpen met het zinvol bestuderen van dit kata.

Waarschuwing: een model is een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid. Het is geen waarheid en het is slechts een manier voor het bestuderen van het katame-no-kata.

“The 7 P’s of Guard Passing”

Het principe beschrijft de belangrijkste concepten voor ‘guard passing’. In judotermen is ‘guard’ de positie waarbij uke op de rug ligt met tori tussen zijn knieën. Vervolgens passeert tori naar een betere controle van uke.

Paulo Guillobel beschrijft in het boek de volgende 7 P’s:

1. Position (positie)
2. Posture (postuur/houding)
3. Pressure (pressie/druk)
4. Persistence (persistentie/volharding)
5. Patience (geduld)
6. Proper Balance (eigen balans)
7. Precision (precisie)

Zijn boek Mastering the 21 Immutable Principles of Brazilian Jiu-Jitsu licht deze zeven concepten toe in de context van Braziliaans jiujitsu. Ze kunnen ook worden toegepast op controle in het katame-no-kata. Ik werk de P’s uit die het beste vertaald kunnen worden naar de context van het judo.

Katame-no-kata

Even voor de beginnende judoka: wat is het katame-no-kata? In het blog “Kata: doel of middel?” heb ik het kata eerder kort beschreven:

“Als we kijken naar het doel van het katame-no-kata is dat de principes van het controleren met grondtechnieken overbrengen. Het kata bestaat uit drie series, namelijk osae-waza (houdgrepen), shime-waza (verwurgingen) en kansetsu-waza (gewrichtsklemmen).

Elke keer demonstreert tori hoe hij gecontroleerd een houdgreep, verwurging of klem aanlegt. Vervolgens probeert uke te ontsnappen, zodat tori van zijn kant weer laat zien dat hij daarop kan anticiperen. Anticiperen kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld het veranderen van de hoek ten opzichte van uke of het verlagen van zijn eigen zwaartepunt.”

Het duurde voor mij even voordat ik het katame-no-kata kon waarderen. Tot ik de onderstaande explosieve, dynamische uitvoering van de Japanse kampioenen zag en direct verkocht was.

Het filmpje zorgden ervoor dat het katame-no-kata ging leven en ik bovenstaande omschrijving beter kon toepassen. De onderstaande uitwerkingen van de principes bieden handvatten voor het bestuderen van controle in dit kata.

Position (positie)

Het eerste concept is ‘positie’ en noem ik ook wel ‘hoek’. De positie en hoek zijn erg belangrijk voor de controle. Wat is de beste positie en hoek om uke te controleren?

Als je bijvoorbeeld uitgaat van ude-hishigi-jūji-gatame is het erg belangrijk dat tori haaks op uke ligt, zie hiervoor de blog Ieder huisje van Loek van Kooten voor meer informatie.

Een ander goed voorbeeld is de kesa-gatame. De eerste ontsnapping probeert uke een ude-hishigi-ude-gatame. Tori reageert door het veranderen van zijn positie en hoek, waardoor uke niet langer de armklem kan maken voor een bevrijding.

Soms kun je uke ook met kracht controleren en dat is niet het doel. Tori kijkt of hij kan controleren door middel van een goede positie of hoek. Dit is het toepassen van het judoprincipe seiryoku zen’yō, oftewel maximaal resultaat met minimale inspanning. Het is het toepassen van tai-sabaki op de grond.

Onderzoek bij elke controle of je positie optimaal is. Of is er een betere positie mogelijk waarbij je uke beter controleert?

Posture (postuur/ houding)

Een andere belangrijk concept is ‘postuur’ of ‘houding’. Het lichaam heeft kracht als de judoka de juiste houding aanneemt. Hiervoor is het bijvoorbeeld belangrijk dat de ruggengraat de juiste S-vorm heeft. In tachi-waza loop je ook niet gebogen, maar sta je in jouw kracht.

Een voorbeeld van tori waarbij je dit duidelijk kan zien is de ude-hishigi-ude-gatame. Tori heeft een stevige houding op eigen kracht met een goede basis, waardoor uke hem niet eenvoudig naar voren of naar achteren kan sturen.

Uiteraard is het ook belangrijk voor een goede controle om de houding van uke te breken. Hiervan zijn de verwurgingen (hadaka-jime, okuri-eri-jime en kata-ha-jime) een mooi voorbeeld. Uke wordt zo ver achterover getrokken dat hij niet meer in zijn kracht zit en de controle van tori optimaal is. Uke kan niet meer ontsnappen aan de controle.

Zoek naar een optimale houding en verstoor die van uke.

Pressure (pressie/druk)

Een van de belangrijkste aspecten bij controle in ne-waza is druk. Tori moet de zwaartekracht optimaal benutten om uke vast te zetten. Daarnaast zal de continue druk uke vermoeien, waardoor hij geen energie heeft voor tegenstand.

Een mooi voorbeeld is de laatste handeling bij kami-shiho-gatame. In de laatste ontsnapping wil uke met ebi ontsnappen aan de controle van tori. Vervolgens wil uke over zijn schouders rollen om de rug van tori te nemen of zijn knieën tussen hem en tori te krijgen. Tori anticipeert op deze ontsnapping en plaatst vol de druk op uke met behulp van zijn lichaam en de zwaartekracht.

Een ander voorbeeld van pressie is snelheid. Als tori continu op het juiste moment reageert met de juiste verdediging zet dit uke onder druk. Volharden is moeilijk voor uke als tori altijd overal een snelle en adequate oplossing voor heeft.

Onderzoek voor een goede controle de juiste hoeveelheid fysieke en mentale druk op uke. Gebruik hierbij zoveel mogelijk zwaartekracht in plaats van spierkracht.

Patience (geduld)

Een laatste concept wat ik wil bespreken is ‘geduld’. Vaak wil tori te snel reageren, waardoor uke niet de kans kan krijgen voor het demonstreren van zijn ontsnapping. Dit is natuurlijk zonde voor de demonstratie van het katame-no-kata. Het is ook in strijd met de principes van het judo.

Er is vaak een optimaal moment voor anticiperen in de ontsnapping van uke. Natuurlijk is het alle judoka bekend dat als je te laat reageert, tori de controle kwijt is. Op dat moment kan bijvoorbeeld uke bruggen en zelf een houdgreep maken.

Te vroeg reageren is ook in strijd met seiryoku zen’yō. Uke moet worden gestopt in zijn ontsnapping op het moment dat hij het meest kwetsbaar is en het weinig energie kost. Als je te vroeg reageert, creeër je mogelijk een nieuwe opening voor uke waarvan hij dankbaar gebruik maakt. Tori moet dus zeker van zichzelf zijn en wachten voor de optimale timing.

Een voorbeeld is de kami-shiho-gatame. Hier maakt uke bij de eerste bevrijding een schijnbeweging naar de ene kant, als tori hier heftig op reageert kan uke eenvoudig tori de andere kant op kantelen. Als tori met de juiste tegendruk reageert en uke verandert van richting, kan tori alsnog de controle handhaven door het aanpassen van zijn positie en postuur. Tori wacht hierbij zo lang dat uke niet eenvoudig nog een keer van richting kan wisselen, maar ook niet te lang voordat uke hem kan omkantelen.

Zoek de ideale timing voor het optimaal toepassen van seiryoku zen’yō.

Laatste overpeinzingen

Natuurlijk kun je nog meer concepten toepassen op het katame-no-kata voor een diepgaande studie. Denk aan de niet behandelde concepten van Guillobel of het experimenteren met de ademhaling. Veel judoka ademen verkeerd als ze druk willen uitoefenen op uke.

Daarnaast zijn er sterke vermoedens dat Jigorō Kanō nog andere belangrijke concepten in het kata heeft gestopt. Lees hiervoor het artikel Bewegen in het katame-no-kata dat ik eerder schreef.

Een andere gedachte waarmee ik speel is dat je volharding traint in het katame-no-kata. Niet alleen voor je knieën. Ook als uke drie keer probeert te ontsnappen, blijft tori onverschrokken en volhardend reageren .

Hoe je ook traint ik hoop dat je voldoende diepgang uit het kata kan halen, zodat het voor jou zinvol is en leeft! Hopelijk verschaffen de concepten in deze blog een andere kijk om het kata nog eens goed onder de loep te nemen. Onthoud hierbij de mooie quote van Bruce Lee: “Denk niet te veel, maar voel… het is als een vinger die naar de maan wijst. Als je alleen blind staart op de vinger, mis je alle hemelse heerlijkheid.”